اوپک یکی از سازمان‌های فرا ملی در جهان است که اعضای آن با اتکا به اقتصاد نفتی و تولید نفت خود به دنبال نقش آفرینی موثر و سودمند در بازارهای جهانی هستند؛ سازمانی که در دهه‌های اخیر با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده و مشکلات عدیده‌ای برای رسیدن به همگرایی و وحدت رویه دارد.

ونزوئلا در سال ۱۹۴۹ با نزدیک شدن به ایران، عراق، کویت، و عربستان سعودی، پیشنهاد تبادل نظر برای برقراری روابط نزدیک‌تر و همیشگی را در راستای بنیان‌گذاری سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گام برداشت. در سپتامبر ۱۹۶۰ دولت عراق کشورهای ایران، کویت، عربستان سعودی، و ونزوئلا را به نشستی در بغداد دعوت کرد تا در مورد کاهش قیمت مواد خام تولید شده توسط کشورهای متبوع خود به مذاکره بپردازند. این کشورها با آرمان محافظت از منافع خود اقدام به بنیان‌گذاری سازمان واحدی موافقت کردند که به اختصار «اوپک» نامیده شد. این سازمان در راستای دفاع شرکت‌های بزرگ نفتی مشهور به «هفت خواهر» پدید آمد که به دلیل در اختیار داشتن فناوری تولید نفت و تسلط بر شبکه ترابری نفت خام، از افزایش قیمت نفت جلوگیری می‌کردند و ارزش آن را به صورت مصنوعی در بازار پایین نگه می‌داشتند.
بنیان‌گذاری اوپک، جان تازه‌ای به همگرایی کشورهای جهان سوم و ایجاد قدرت چانه‌زنی در برابر کشورهای ثروتمند داد؛ زیرا در آن هنگام، بیشتر کشورهای جهان سوم، چیزی جز مواد خام برای صادرات نداشتند.
فؤاد روحانی از ایران نخستین دبیرکل اوپک بود. روحانی به مدت چهار سال این سمت را بر عهده داشت.
اوپک در دهه نخست عمر خویش تلاش در تداوم بقا و در دهه دوم تلاش در تأثیرگذاری بر بازار نفت و اعاده حقوق کشورهای تولیدکننده داشت.
در دهه‌های اخیر شمار کشورهای صادرکننده نفت که خارج از این سازمان قرار گرفته‌اند رو به افزایش بوده و اوپک مجبور است که برای حفظ بهای نفت خام با آن‌ها که در صدرشان روسیه قرار گرفته‌است کنار آید. با این وجود، دولت‌های عضو اوپک که سران برخی از آن‌ها وابستگی‌های خارجی دارند با سایر اعضای این سازمان هماهنگی کامل ندارند.
اکنون اوپک با افزایش وحدت نظر اعضایش، توانسته‌است تأثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط ناگهانی و نیز افزایش انفجاری قیمت نفت داشته باشد.
آرمان اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: «هماهنگی و یکپارچه‌سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تأمین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت؛ تأمین نفت کشورهای مصرف‌کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایه‌گذاری می‌کنند..»
هم‌اکنون سیزده کشور، عضو این سازمان هستند. نام و تاریخ عضویت این کشورها عبارت است از :
اعضای اوپک
ایران (سپتامبر ۱۹۶۰)
عراق (سپتامبر ۱۹۶۰)
عربستان سعودی (سپتامبر ۱۹۶۰)
کویت (سپتامبر ۱۹۶۰)
ونزوئلا (سپتامبر ۱۹۶۰)
لیبی (دسامبر ۱۹۶۲)
امارات متحده عربی (نوامبر ۱۹۶۷)
الجزایر (ژوئیه ۱۹۶۹)
نیجریه (ژوئیه ۱۹۷۱)
گابن (۱۹۷۵)
گینه (۲۰۱۷)
جمهوری کنگو (۲۰۱۸)
اعضای اوپک پلاس
مالزی
قزاقستان
برونئی
روسیه
بحرین
مکزیک
سودان
سودان جنوبی
عمان
جمهوری آذربایجان
اعضای پیشین اوپک
اندونزی (عضویت کامل از دسامبر ۱۹۶۲ تا ۲۰۰۹ و سپس ژانویه ۲۰۱۶ تا سپتامبر ۲۰۱۶)
قطر (عضویت کامل از ۱۹۶۱ تا ژانویه ۲۰۱۹)
اکوادور (عضویت کامل از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۲ و سپس ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۰)
آنگولا (عضویت کامل ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۳)[۸]
این سازمان در سال‌های بعد گسترش یافت و قطر، (۱۹۶۱)، اندونزی (۱۹۶۲)، لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) ، نیجریه (۱۹۷۱)، اکوادور (۱۹۷۳)، گابن (۱۹۷۵)، آنگولا (۲۰۰۷)، گینه استوایی (۲۰۱۷) و جمهوری کنگو (۲۰۱۸)به جمع کشورهای اولیه اوپک پیوستند. اگر چه عراق همچنان یکی از اعضای اوپک محسوب می‌شود، اما تولیدات نفتی این کشور از مارس ۱۹۹۸جزء سهام مورد توافق اوپک قرار نداشته‌است. تخمین و برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا بیانگر آن است که یازده عضو کنون اوپک تولیدکننده نزدیک به ۴۰٪ از نفت جهان هستند و نزدیک به دو سوم (۶۵٪) ذخایر نفتی شناخته شده جهان در اختیار آن‌هاست.
زبان رسمی اوپک انگلیسی است، هرچند که زبان رسمی بیشتر کشورهای عضو این سازمان عربی است و انگلیسی تنها در نیجریه زبان رسمی شمرده می‌شود. هفت عضو فعلی اوپک از میان کشورهای عرب هستند، زبان رسمی اکوادور و ونزوئلا اسپانیایی است، زبان رسمی آنگولا پرتغالی و زبان رسمی ایران فارسی است.
حق عضویت در اوپک سالانه ۵ میلیون دلار آمریکا است و تنها، کشورهای صادرکننده نفت می‌توانند عضو این سازمان باشند.