هفته گذشته تفاهم‌نامه‌ای بین وزیر نفت ایران و نماینده ویژه فدراسیون روسیه به منظور صادرات گاز روسیه به ایران امضا شد. این تفاهم‌نامه در شرایطی امضا می‌شود که سهم روسیه از سبد انرژی اروپا کاهش یافته و به نظر می‌رسد روسیه به دنبال بازارهای جدید است.

روز چهارشنبه ششم تیرماه، تفاهم‌نامه‌ای در تهران بین نماینده ویژه فدراسیون روسیه و ایران با هدف توسعه و تقویت همکاری دو کشور در زمینه گاز امضا شد که بر اساس آن قرار است صادرات گاز روسیه به ایران انجام شود. به گفته جواد اوجی، تفاهم‌نامه انتقال گاز روسیه به ایران با رئیس هیات‌مدیره گازپروم امضا شد.

این تفاهم‌نامه در تهران بین نماینده روسیه و ایران امضا شده و قرار است طبق آن، صادرات گاز روسیه به ایران صورت گیرد. آن‌طور که ایرنا گزارش داده، طبق این تفاهم‌نامه، ایران گاز روسیه را خریداری و با قیمت بالاتر به کشورهای عراق، ترکیه و پاکستان صادر خواهد کرد. بنا بر گفته جواد اوجی، این قرارداد باعث افزایش سهم تجارت گاز ایران و تبدیل ایران به هاب گازی منطقه می‌شود و افزون بر روسیه، کشورهای همسایه نیز از این قرارداد منتفع خواهند شد.

پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین، روند صادرات گاز روسیه به اروپا کاهش چشمگیری پیدا کرد. اقدام اروپا، از صادرات سالانه حدود ۱۱۳ میلیارد متر مکعب گاز روسیه جلوگیری کرد. پس از آغاز این جنگ، با توجه به مشکلاتی که در حوزه تامین انرژی به وجود آمد، معادلات بسیاری در حوزه روابط بین‌الملل دستخوش تغییر شده است.

توافق ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به اروپا، در پایان امسال منقضی می‌شود. با توجه به این جنگ انتظار می‌رود این جریان گاز متوقف شود. اوکراین بارها اعلام کرده قصد ندارد قرارداد پنج‌ساله با شرکت گازپروم روسیه برای ترانزیت گاز روسیه به اوکراین را تمدید کند.

در چنین شرایطی، اروپا تاکنون تلاش‌های بسیاری به منظور واردات گاز از دیگر کشورهای منطقه به جز روسیه انجام داده، اما همچنان برخی از کشورهای اروپایی گاز مورد نیاز خود را از روسیه و خط لوله‌ای که از اوکراین می‌گذرد تامین می‌کنند.

چنان‌که انرژی پرس گزارش داده، واردات گاز از روسیه به اروپا به کمتر از ۱۸ درصد رسیده است. به نظر می‌‌رسد با تمدید نشدن قرارداد پنج‌ساله با شرکت گازپروم روسیه، حجم واردات گاز اروپا از روسیه کمتر از 18 درصد شود.

با این اوصاف، ایران با این شرکت گازی روسیه تفاهم‌نامه امضا کرده است. این تفاهم‌نامه، با توجه به تغییر جایگاه روسیه در جهان، روابط ایران را با بسیاری از کشورها تغییر خواهد داد. از سوی دیگر باید به این نکته اشاره کرد که روسیه به دنبال بازارهای جدید است. پس از تغییر سبد انرژی اروپا و کاهش سهم روسیه، به نظر می‌رسد روسیه درصدد پیشبرد اهداف تجاری خود با دیگر کشورهاست.

حال سوال اساسی آن است که اگر سهم روسیه از سبد انرژی اروپا کاهش نیافته بود، آیا روسیه برای جبران تقاضا، به فکر انتقال گاز خود به ایران می‌افتاد؟

انتقال گاز ایران به اروپا!
نکته حائز اهمیت این است که مقامات اوکراین در سال‌های گذشته درباره انتقال گاز ایران به اروپا پیگیری خود را نشان دادند، اما در عمل اقدامی صورت نگرفت. یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر اوکراین، در خرداد 1384، از علاقه‌مندی کشورش به پیگیری انتقال گاز از ایران و ترکمنستان به اروپا خبر داد. در آن زمان اوکراین مناسب‌ترین راه انتقال گاز به اروپا را به عنوان طرح راهبردی در قالب طرح واحد از ایران و ترکمنستان می‌دانست.

اشتیاق ایران نسبت به برقراری طرح انتقال گاز در آن سال‌ها می‌توانست گام مثبتی در جهت صادرات و برقراری روابط تجاری بین ایران و دیگر کشورهای اروپایی باشد. به‌ویژه در شرایطی که سهم دیگر کشورها از سبد انرژی اروپا کم شده است.

به نظر می‌رسد همان‌طور که آن زمان ایران واکنشی به تمایل اوکراین برای همکاری نشان نداد، در حال حاضر نیز در افق دید مسئولان نه‌تنها تمایلی به انجام چنین قراردادهایی دیده نمی‌شود، بلکه اساساً به دلیل ناترازی گاز، انتقال گاز به اروپا میسر نیست.

ناترازی گاز
اگر زمانی اوکراین درباره انتقال گاز ایران به اروپا صحبت می‌کرد، در حال حاضر روسیه از انتقال گاز خود به ایران صحبت می‌کند. ایران از طرح‌های صادراتی به طرح‌های وارداتی روی آورده و این نشان از بحرانی عمیق در عرصه گاز است.

با توجه به مشکلات زیرساختی، تولیدی، بهره‌وری و راندمان پایین در صنعت گاز می‌توان گفت اگر این تفاهم‌نامه در کنار توجه به رفع این مشکلات پی گرفته نشود، نه‌تنها به ناترازی گاز کمک نمی‌کند، بلکه این منبع اساسی را هدر خواهد داد. در چنین شرایطی، این تفاهم‌نامه صرفاً صادرات روسیه را افزایش خواهد داد و جایگزینی برای بازار ازدست‌رفته آنها خواهد شد. اما از سوی دیگر بدون توجه به مشکلات زیرساختی صنعت گاز ایران، منابع گازی هدر خواهد رفت و عایدی برای ایران نخواهد داشت.