زنجیره تأمین بنزین و گازوئیل در ایران به‌صورت کلی شامل چهار بخش است که تولید نفت در اختیار شرکت ملی نفت (از طریق ۱۳ شرکت زیرمجموعه) و بخش پالایش و خرده‌فروشی در اختیار شرکت‌های خصوصی (یا شبه‌دولتی) و بخش انتقال در اختیار شرکت ملی پالایش‌وپخش است.
تحلیل حاضر با هدف شفاف‌سازی هزینه تمام‌شده تأمین یک لیتر بنزین، گازوئیل و سایر فرآورده‌های نفتی و براساس تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌های فعال در زنجیره فرآورده‌های نفتی در بازه ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ انجام شده است. همچنین هزینه‌ها در هر بخش به «سرمایه‌ای» و «جاری» تفکیک شده است.
۳ میلیون و ۶۰ هزار بشکه، میانگین ۵ ساله تولید نفت و میعانات کشور
بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدی زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران، نشان می‌دهد این شرکت‌ها در سال ۱۴۰۲ معادل ۳.۷ میلیون بشکه در روز تولید نفت و میعانات گازی داشته‌اند که افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای (معادل ۱۵%) نسبت به ۱۴۰۱ داشته است. ۷۹ درصد از تولید میانگین ۳ میلیون و ۶۰ هزار بشکه‌ای طی ۵ سال اخیر سهم نفت خام و ۲۱ درصد سهم میعانات گازی بوده است.
در آمار فوق، تولید نفت ذیل قراردادهای ipc لحاظ نشده است.
پالایش ۲.۱ میلیون بشکه نفت و میعانات در ۵ سال اخیر
در پنج سال اخیر به‌طور میانگین سالانه ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت و میعانات در پالایشگاه‌های کشور مصرف شده که سهم میعانات از این میزان حدود ۲۱ درصد و نفت خام ۷۹ درصد بوده است.
سهم میعانات از فرآورده‌های مختلف، متفاوت است. به‌ترتیب ۴۱ درصد و ۱۳ درصد از بنزین و گازوئیل کشور از خوراک میعانات گازی حاصل می‌شود (با توجه به هزینه تولید متفاوت، این تفاوت نوع خوراک موجب تفاوت هزینه تولید خواهد شد).
سهم ۶۱ درصدی بنزین و گازوئیل از سبد پالایش کشور در سال ۱۴۰۲
پالایشگاه‌های کشور در سال ۱۴۰۲ به‌طور متوسط در هر روز معادل ۳۴۰ میلیون لیتر فرآورده تولید کرده‌اند. در این میان گازوئیل و بنزین به‌ترتیب با ۱۰۶ و ۱۰۰ میلیون لیتر اصلی‌ترین فرآورده‌های تولیدی بوده‌اند.
مقایسه میانگین مارجین پالایشگاه‌های کشور در پنج سال اخیر نشان می‌دهد پالایشگاه اراک با ۱۳.۶ دلار به ازای هر بشکه ارزش‌آفرینی بیشتری از یک بشکه خوراک دریافتی در مقایسه با ۸ پالایشگاه دیگر کشور داشته است.
انتقال ۲۶۵ میلیون لیتر فرآورده در سال ۱۴۰۲
فرآورده‌های نفتی از چهار طریق خط لوله، نفتکش جاده‌ای، ریل و نفتکش منتقل می‌شود. براساس آمار منتشرشده در سال ۱۴۰۱، خطوط لوله احداث‌شده بیش از ۱۴ هزار کیلومتر و ناوگان نفتکش جاده‌ای شرکت ملی پالایش‌وپخش فرآورده‌های نفتی بیش از ۱۱ هزار دستگاه بوده است.
در سال ۱۴۰۲، به‌طور متوسط روزانه ۲۶۵ میلیون لیتر فرآورده از طرق مختلف جابه‌جا شده است. بر این اساس بنزین و گازوئیل با ۱۱۵.۵ و ۱۱۴ میلیون لیتر، اصلی‌ترین فرآورده‌های منتقل‌شده هستند.
شفاف‌سازی هزینه‌ها در طول زنجیره چاه نفت تا جایگاه عرضه فرآورده
۱.۸ میلیارد دلار؛ میانگین ۵ ساله هزینه تولید سرچاهی خوراک پالایشگاه‌ها
بررسی روند هزینه ۱۳ شرکت تولیدی ذیل شرکت ملی نفت نشان می‌دهد هزینه ریالی این شرکت‌ها به‌طور متوسط سالانه ۴۵ درصد رشد داشته است، اما با توجه به نبود روندی مشخص در نرخ نیما، هزینه‌های دلاری شرکت با نوسان روبه‌رو بوده است. سهم هزینه شرکت‌های تولیدکننده نفت خام ۷۸ درصد و سهم شرکت‌های تولیدکننده گاز و میعانات ۲۲ درصد از مجموع هزینه‌های سرچاهی تولید بوده است.
همچنین برآورد می‌شود هزینه تولید شرکت‌های تولیدی، معادل ۲۹ درصد از مجموع هزینه تولید نفت خام (شامل هزینه‌های ادارات مرکزی، تأمین مالی و اکتشاف) باشد.
هزینه تولید خوراک بنزین و گازوئیل به ازای هر لیتر؛ ۲.۶ و ۳.۶ سنت
سبد خوراک بنزین کشور شامل ۴۱ درصد میعانات و ۵۹ درصد نفت خام است. این سبد برای گازوئیل به ترتیب برابر ۱۳ درصد و ۸۷ درصد است.
با در نظرگیری نسبت متفاوت خوراک (نفت خام و میعانات) فرآورده‌های پالایشی، هزینه تولید خوراک برای یک لیتر بنزین و گازوئیل در سال ۱۴۰۲ به ترتیب برابر ۲.۶ و ۳.۶ سنت است.
هزینه پالایش هر لیتر بنزین و گازوئیل، ۴ و ۲.۲ سنت
متوسط هزینه پالایشگاه‌ها به‌منظور تولید بنزین و گازوئیل طی پنج سال گذشته به‌طور متوسط برابر ۱۱۰۰ و ۷۳۰ میلیون دلار است. علت بالاتر بودن هزینه پالایش بنزین، عمدتاً مرتبط با هزینه‌های پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس است.
با توجه به تولید ۱۰۰ و ۱۰۶ میلیون لیتری بنزین و گازوئیل در پالایشگاه‌های کشور، هزینه پالایش هر لیتر بنزین و گازوئیل در سال ۱۴۰۲ به ترتیب برابر ۴ و ۲.۲ سنت است.
سایر هزینه‌های عرضه هر لیتر بنزین و گازوئیل، ۴ و ۳ سنت
علاوه بر هزینه‌های تولید و پالایش، تأمین یک لیتر بنزین شامل هزینه‌های سربار پالایش (هزینه‌های شرکت‌های ذیل شرکت پالایش و پخش)، هزینه‌های انتقال خوراک و فرآورده‌ها و هزینه جایگاه‌های عرضه باید لحاظ شود. بدین‌ترتیب در سال ۱۴۰۲ سایر هزینه‌ها برای عرضه هر لیتر بنزین و گازوئیل به ترتیب برابر ۴ و ۳ سنت بوده است.
هزینه سرمایه‌گذاری تولید تا توزیع هر لیتر بنزین و گازوئیل، ۳.۲ سنت
علاوه بر هزینه‌های جاری، هزینه‌های سرمایه‌گذاری از تولید تا توزیع نیز در محاسبه عرضه لحاظ شده است. بر این اساس هزینه سرمایه‌گذاری تولید هر بشکه نفت خام ۱۶۵۰۰ دلار، هزینه سرمایه‌گذاری هر بشکه خورک میعانات و نفت خام به‌ترتیب ۱۰.۵ و ۲۲.۵ دلار است. هزینه سرمایه‌گذاری تولید تا توزیع هر لیتر بنزین و گازوئیل برابر و معادل با ۳.۲ سنت به ازای هر لیتر است.
مجموع هزینه تأمین هر لیتر بنزین و گازوئیل، ۲۰ و ۱۹ سنت
مطابق قوانین بالادستی، ۴۰ درصد از درآمد حاصل از صادرات نفت‌خام، به‌عنوان منابع بین‌نسلی شناخته می‌شود. با توجه به میزان تولید و قیمت نفت‌خام صادراتی ایران، این سهم در سال ۱۴۰۲ برابر با ۷ سنت به ازای هر لیتر است.
با درنظر گرفتن هزینه‌های مذکور و برمبنای داده‌های سال ۱۴۰۲، برآورد هزینه تولید تا خرده‌فروشی هر لیتر بنزین و گازوئیل به ترتیب برابر ۲۰ و ۱۹ سنت است که در صورت عدم محاسبه سهم بین نسلی، هزینه به ۱۳ و ۱۲ سنت کاهش خواهد یافت.
بر این اساس، سهم هزینه‌های جاری از هزینه تولید بنزین و گازوئیل، ۴۷ درصد و سهم هزینه‌های سرمایه‌گذاری ۱۷ درصد است.
https://safireenergy.ir/vdcg.q9wrak9utpr4a.html
safireenergy.ir/vdcg.q9wrak9utpr4a.html
منبع : اندیشکده تدبیر انرژی و سولوشن انرژی
